Mieszkańcy, pasjonaci historii, miłośnicy Iławy, regionaliści, detektoryści, a także przedstawiciele okolicznych muzeów, radni miejscy i władze miasta wzięli udział w konferencji „Pamięć – tożsamość – ludzie – historia”, w trakcie której dyskutowano o konieczności powołania w Iławie muzeum regionalnego. Iława, mimo wielu prób, jest dziś największym miastem w województwie warmińsko-mazurskim, która nie ma własnej placówki muzealnej.
Dyskusja o powołaniu muzeum w Iławie trwa od wielu lat. Rozpoczęto ją już w połowie lat dziewięćdziesiątych, ale pierwsze poważne prace wykonano dopiero w 2006 roku, gdy powołano do życia Grupę Inicjującą Projekt Powołania Muzeum Regionalnego w Iławie. Jej założycielami byli Agnieszka Zielińska, Michał Młotek i Wiesław Skrobot. To wtedy, przy udziale lokalnych samorządów, wykonano wszelkie prace przygotowawcze: wyznaczono miejsce, uregulowano status działek, wykonano prace archeologiczne i architektoniczne, przygotowano koncepcję funkcjonowania i – co najważniejsze – projekt budowlany przyszłej siedziby. Według tamtej koncepcji muzeum powstać miało przy kościele gotyckim, w najstarszej części miasta. W Urzędzie Miasta Iławy zatrudniono nawet Wiesława Skrobota, który koordynował prace. Ostatecznie z planów budowy muzeum zrezygnowano, a w ostatnich latach samorząd całkowicie o nich zapomniał.
Nie zapomnieli natomiast pasjonaci historii i regionaliści, którzy na wszelkie możliwe sposoby próbowali wypełnić pustkę, wynikającą z braku muzeum. Stowarzyszenie Badaczy Historii Deutsch Eylau „Ilavia” organizowało wystawy, Towarzystwo Miłośników Ziemi Iławskiej różnego rodzaju spotkania, a Internetowe Muzeum Iławy wycieczki po Iławie. – To właśnie wycieczki pozwoliły przebić się szeroko rozumianej historii do świadomości iławian – twierdzi Dariusz Paczkowski, przewodnik miejski. – W ostatnich latach wspólnie z Michałem Młotkiem zorganizowaliśmy kilkadziesiąt wypraw, które pokazały, jak duże jest zainteresowanie lokalną historią i jak wielkie jest oczekiwanie mieszkańców, by w Iławie powstało muzeum – dodaje. Zainteresowanie powstaniem muzeum potwierdziły też spotkania z „mobilnym muzeum”, które odbywały się w Galerii „Jeziorak”.
Oczywiście, beneficjentami takiego muzeum byliby iławianie, ale też turyści. I w jednym i drugim przypadku powstanie jednostki muzealnej byłoby istotnym wzbogaceniem oferty miasta, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Powstanie muzeum w Iławie jest też niezwykle ze względów edukacyjnych. Dorastają kolejne roczniki dzieci i młodzieży nie mogące zapoznać się z historią rodzinnego miasta.
6 lutego 2019 roku, po długiej przerwie, władze miasta powróciły do idei powstania muzeum. Okazją była zorganizowano przez środowiska regionalistów i przy udziale miasta konferencja „Pamięć – tożsamość – historia – ludzie”, która odbyła się w sali konferencyjnej iławskiego kinoteatru. Zdaniem Michała Młotka, przewodniczącego Rady Miejskiej w Iławie i twórcy Internetowego Muzeum Iławy, to ostatni moment na powołanie muzeum. Tym bardziej, że kończą się możliwości dofinansowania budowy czy remontów budynków – siedzib muzeów. Obiecująco w tym kontekście zabrzmiały słowa burmistrza Iławy Dawida Kopaczewskiego, który powiedział: „Jestem naprawdę zdeterminowany, by muzeum w Iławie powstało”. Wsparcie i pomost miastu w tym zakresie zadeklarował dyrektor Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie Piotr Żuchowski, który z uwagą przysłuchiwał się wszystkim wystąpieniom.
O możliwej koncepcji funkcjonowania iławskiego muzeum w trakcie konferencji opowiedział Wiesław Skrobot. Z kolei Rafał Kocięda poświęcił swoje wystąpienie skarbom odkrytym na terenie Pojezierza Iławskiego, które w ostatnich latach trafiły do zbiorów okolicznych muzeów i tam prezentowane są obecnie na wystawach, przyciągając gości. – Gdyby w Iławie w 2010 roku powstało muzeum, dziś wszystkie te skarby znajdowałyby się w naszych zbiorach – stwierdził. W ciągu ostatnich dziesięciu lat na terenie powiatu sami detektoryści odkryli ponad osiemnaście tysięcy przedmiotów i przekazali do muzeów prawie siedemset pięćdziesiąt zabytków. Wśród nich są znane skarby z Mózgowa, Karolewa, Olbrachtówka i Półwsi, a także wielki depozyt Hansa Joachima von Finckensteina z Gubławek.
Swoimi spostrzeżeniami odnośnie funkcjonowania muzeum w Iławie podzielił się również Piotr Lulkowski, muzyk, artysta i kolekcjoner dzieł sztuki, który prowadzi w Iławie swoją własną galerię i zabiega o odpowiednie miejsce do ekspozycji zbiorów.
Organizatorami konferencji byli Iławskie Centrum Kultury, Internetowe Muzeum Iławy – www.ilawasprzedlat.pl, Stowarzyszenie Badaczy Historii Deutsch Eylau „Ilavia” oraz Miasto Iława.
